Otizm Spektrum Bozukluğu Nedir
Otizm Spektrum Bozukluğu Hakkında Genel Bilgiler ve Önemli Sorular
GENEL
Veysel ALÇINKAYA
1/1/20246 min read
Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) Nedir
Etki ve belirtilerini 0-3 yaş arası dönemde göstermeye başlayan OSB, bireyin çevresi ile iletişim kurmasını ve sosyalleşmesini kısıtlayan nörogelişimsel bir bozukluktur. OSB, beynin yapısını doğrudan etkiler ve zihinsel işleyişi zorlaştırır. Böylelikle gelişimsel bir geriliğe yol açar. OSB'nin bireyler özelinde ciddi farklılıklar gösterebildiğini ifade edebiliriz zira her birey OSB'sini ayrı yaşar. Yani benzer tip ve düzeylerde olduğu öne sürülen iki OSB'li bireyi ele aldığımızı varsaysak bile aslında ikisi arasında dağlar kadar fark olduğunu rahatlıkla görürüz.
Otizm Spektrum Bozukluğunun Sebepleri Nelerdir
OSB'nin tedavisini ve eğitimini zorlaştıran en büyük sebep neden meydana geldiğinin tam olarak bilinmemesidir. Bu açıdan bakıldığında OSB aslında kapalı bir kutu gibidir. Bu konudaki varsayımlar genel olarak genetik sorunlar, beynin yapısal problemleri, yüksek radyasyon, toksinler, aşılar, GDO’lu besinler, tarım ilaçları ve çok küçük ya da çok büyük ebeveyn yaşı gibi faktörlerin otizmin gelişimine sebep olabileceği yönünde olsa da bu nedenlerin hiçbiri şu an için %100 bir geçerliliğe sahip değildir. Bu yüzden de OSB'nin sebeplerine dair hiçbir kesin neden sunulamamaktadır.
Otizm Spektrum Bozukluğunun Belirtileri Nelerdir
OSB'nin belirtileri, doğumdan sonraki birkaç ayı takiben ortaya çıkmaya başlar ve zaman içerisinde zenginleşerek birden fazla belirti kümesi haline gelir. Bu belirtilerin hiçbiri OSB tanısı konabilmesi adına tek başına yeterli olmamakla birlikte tüm belirtilerin olması da zorunlu değildir. Yani birkaç belirtinin gözlemlenmesi bir şüphe doğmasını gerektirmektedir ve bu belirtiler gözlemlenmeye başlandığı an itibariyle derhal bir uzmandan destek istenmelidir. Bu noktada esas olan husus, tedbirli davranmak ve şayet şüphelerin altı dolu ise erken bir müdahale sürecine başlayabilmektir.
OSB'de en sık görülen belirtiler iletişim güçlükleri, göz kontağı kurma ve ilgi süresinde kısıtlılık, isme tepki verilmemesi ve anlamsız eylemlerin gözlemlenmesidir.
OSB'li bireylerde gözlemlenen çeşitli belirtiler;
Göz temasları kısıtlıdır veya hiç olmayabilir.
İsimleriyle seslenilmesine tepki vermeyebilirler.
Hiperaktif veya aşırı durgun bir hareket hacmine sahip olabilirler.
Çevrelerine karşın duyarsız ve tepkisiz olabilirler.
Fiziksel temastan kaçınır veya haz etmedikleri için kısıtlılık gösterebilirler.
Konuşma ve algılama gibi iletişim becerilerinde sorun yaşayabilirler.
Cansız nesnelerle iletişim kurmaya çalışabilirler.
Akranları ile etkileşime girmekte zorlanır veya tamamen kaçınabilirler.
Ekolali, yani aynı kelimeyi sıkça tekrarlama özelliği görülebilir.
Rutin iletişim kalıplarının dışında konuşmakta zorlanırlar.
Diksiyon ve hitabete özen gösteremez, tekdüze konuşurlar.
Bir nesnenin yalnızca bir parçasına aşırı ilgi duyabilirler. (Örneğin bisikletin tekerleği)
Nesneleri gerçek amaçlarından farklı kullanabilirler. (Örneğin oyuncak arabayı tabanca oyuncağı gibi kullanma durumu)
Rutinlerine bağlıdırlar ve bunların bozulması durumunda öfke sorunları görülebilir.
El çırpma, kendi etrafında dönme, ileri geri sallanma, kanat çırpma veya parmak uçlarında yürüme gibi tekrarlayan davranışlarda bulunabilirler.
Oyun kurma, hayali oyun üretme veya oyun geliştirme becerileri görülmez. Oyuncakları işlevlerinin haricinde veya tek bir parçalarıyla ilgilenecek şekilde kullanırlar.
Oyun çeşitliliği yoktur. Rutinler çerçevesinde hep aynı oyunları oynarlar.
Gürültülü ve kalabalık ortamlarda rahatsızlık duyabilir, anlamsız veya gergin tepkiler verebilirler.
Beslenme bozukluğu görülebilir. Bazı otizmli bireylerde aşırı yemek yeme, bazılarında ise neredeyse hiç yemek yememe sorunu olabilir.
Bazı OSB'li bireyler çok uzun saatlerce uyumadan durabilirler.
Acı ve tehlike eşikleri düşüktür bu yüzden olası tehditlere ve acı hissiyatına karşın duyarsız kalabilirler.
Soyut anlam gelişimi görülmediği için yapılan bir espriyi, imayı veya benzetmeyi anlamakta zorluk çekerler. Soyut bir söylemin ilk anlamını algılarlar. (Örneğin “şekerleme yapmak” deyimini duyan bir OSB'li birey , burada gerçekten de bir şeker üretimi yapıldığını düşünebilir.)
Otizm Spektrum Bozukluğunda Tanı Konma Süreci
OSB tanısı yalnızca çocuk psikiyatristi tarafından konulmaktadır. RAM veya farklı bir kurum veya kuruluştan OSB tanısı alınamaz. Çocuk psikiyatristi, gerek duyduğu taktirde farklı uzmanların yardım veya ortak çalışma zeminlerine ihtiyaç duyabilir. OSB herhangi bir cerrahi test, tahlil, tarama veya tıbbi görüntüleme yöntemiyle tespit edilememektedir. Bu noktada devreye klinik gözlem, aile ile yapılan görüşme ve veri izleme süreci girmektedir. Bu süreçlerin sonunda yapılan değerlendirmeler doğrultusunda OSB tanısı verilebilir ve hemen akabinde ilgili erken müdahale ve eğitim süreçlerine dahil olunmalıdır.
Otizm Spektrum Bozukluğunda Tedavi ve Eğitim
OSB'nin ilaç kullanımına veya tıbbî müdahaleye dayalı herhangi bir kesin tedavisi veya ameliyatı yoktur. Tedavi niyeti doğrultusunda asıl amaç ilgili terapi ve eğitimsel desteklemeler ile OSB tanılı bireyin gelişimini desteklemek ve maruz kaldığı OSB'nin etkilerini mümkün olduğunca azaltmaktır.
Bir uzman kontrolünde erken yaşta ve yoğun düzeyde olacak şekilde hazırlanacak bir eğitim programı, çocuğun ileriki yaşlarında OSB etkilerini çok daha hafif ölçülerde hissetmesine ve hayatî kısıtlılığının azalmasına yardımcı olabilir. Buradaki ana hedef, erken bir müdahaleye başlayarak OSB tanılı çocuğun bağımsız yaşayabilme hedefi doğrultusunda erken bir gelişimsel destek programına dahil edilmesidir.
Ayrıca eğitim sürecinde mutlaka disiplinler arası çalışılmalı ve takım çalışmasına önem verilmelidir. Psikiyatrist, öğretmen, doktor ve şayet varsa bakıcı gibi birçok farklı öğretim ve bakım uzmanının birbirleri ile koordineli çalışmaları ve ailenin de her daim bu çalışma süreçlerinin içerisinde yer alması gerekmektedir. Aile, çocuğun gelişimi ve hayata kazanımı açısından kritik bir rol oynamaktadır.
Otizm Spektrum Bozukluğu ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular
Otizm Spektrum Bozukluğu geçer mi?
Hayır, maalesef ki OSB tamamen geçmez. Çok başarılı bir eğitim süreçlerinden geçmiş OSB'li bireylerde bile etkilerin minimal düzeyde de olsa ömür boyu sürdüğü görülmektedir. Yeryüzünde OSB'si geçmiş/sıyrılmış hiçbir somut örnek yoktur. Bazı şahıs veya kurumlar tarafından aileye OSB'nin geçeceğinin vadedilmesi, etik ve ahlâk anlayışlarının dışında, gerçekçi olmayan bir tutumdur. Bu durum, duygu ve vicdan açıklığından yararlanarak yapılan bir istismardan başka bir şey değildir.
Otizm Spektrum Bozukluğu iyileşir mi?
OSB bir hastalık değildir. Kesin bir tedavisi, ilacı veya ameliyatı yoktur. Yani tamamen iyileşme gibi bir durum söz konusu değildir. Buna karşın doğru bir erken müdahale ve eğitim süreci sayesinde etkileri büyük ölçüde hafifleyebilir ve otizmli bir bireyin hayat kalitesi büyük ölçüde iyileşebilir. Zaten OSB eğitimine dair ana hedeflerden biri de bireyin tam bağımsız yaşayabilme becerilerinin geliştirilmesidir.
Otizm Spektrum Bozukluğu bulunan bireylerin hepsi üstün zekâlı mıdır?
Hayır, yanlış yönlendirmeler dolayısıyla toplumda oluşan algının aksine OSB'li bireylerin çoğu veya tamamı üstün zekâlı değildir. OSB'li bireylerin ciddi bir kısmında farklı düzeylerde zihinsel yetersizliğin OSB'ye eşlik ettiğini görmekteyiz. Buna ek olarak OSB'li bireylerin bir kısmı normal bir zekâ seviyesine sahip olabilirken bazı OSB'li bireyler ise normalin üstünde zekâ ve birtakım yeteneklere sahip olabilirler.
Veysel ALÇINKAYA, Özel Eğitim Öğretmeni.